TOCH GRAPPIG ... hoe meer ik zit te schrijven hoe meer herinneringen komen naar boven ... en neem mij niet kwalijk voor spelfouten ... ik ben al bijna 70 jaar uit Holland...

DE OORLOG BEGON toen ik nog geen drie was, maar tegen 1945 was ik bijna acht en kon ik het gebeuren van de laatste oorlogsjaren natuurlijk goed onthouden.
Zo had ik eens erge tandpijn en Paps bracht mij op de fiets naar de tandarts. Ik zat achter op de bagagedrager. We moesten de hele tijd om bomgaten in de weg heen rijden, de winkels waren in puin na een bomaanval waar het hele stadscentrum vernietigd werd - dat is een heel verhaal op zichzelf. Ik herinner me nog marcherende padvinders die gingen helpen opruimen.
De tandarts trok mijn tand(je) zonder verdoving want hij was zo zuinig met dat spul...

WIJ HADDEN een houten sleepwagentje wat net groot genoeg was om in te zitten en om in getrokken te worden - leuk speelgoed maar ook wel handig als je een emmertje eten bij de "gaarkeuken" moest halen - een emmertje is lastig te dragen.
Dat eten werd bij de gaarkeuken afgeleverd met paard en wagen. Mam liep een middag voor het paard langs en dat beest rekte zijn nek uit en beet haar in de arm ...
De volgende middag moesten Theo en ik eten halen. Maar we liepen te spelen met het wagentje en een hoop soep morste uit het emmertje.
Na een paar stevige klappen op de bips zorgden wij wel dat de volgende dag dat wagentje heel voorzichtig naar huis werd getrokken - zonder geintjes te maken...

OF ALS DE MUGGEN in de avond zo lastig waren dat je niet kon slapen van de jeuk en het krabbelen... dan kwam Mamma met een bakje waar je een plasje in deed en dat smeerde zij dan heel voorzichtig met een lapje waar het jeukte. Dat was een goed middeltje want de jeuk was weg zolang het je eigen plasje was! Theo, weet je nog hoe je hansop er uit zag? Met de knopen achter als je naar de wc moest?

OF ZELFS DE ENKELE KEER dat Pappa vergat om het kippenhok te sluiten (want de buren kwamen ook wel eens een eitje pikken) toen Theo en ik een ei onder de kip uithaalden net toen die begon te kakelen, een gaatje er in geprikt en heerlijk hadden leeg gezogen - om de beurt - tegen de honger - én vers uit de kip!!

EN DAN WAREN ER NATUURLIJK ook andere verhalen zoals toen een vliegtuig het dak van ons huis met een paar meter miste...
Ik herinner mij nog goed het gedreun van dozijnen bomwerpers die overdag en 'snachts hoog boven ons overvlogen, want Hengelo lag op de roete Engeland - Berlijn.
Er waren natuurlijk "jagers" bij die de bomwerpers moesten beschermen tegen Duitse jagers.
Op een dag waren twee van die jagers in gevecht boven ons huis aan het cirkelen. Wij konden hun kanonnen horen.
De Engelsman werd aangeschoten en een dikke laag rook kwam achter zijn vliegtuig uit zo ver die vloog.
Hij kon noch naar beneden glijden en miste het dak van ons huis met een paar meter voor hij in het lege veld voor ons huis terecht kwam.
Kun je je voorstellen hoe groot dat ding lijkt voor een klein jongetje in de tuin als zoiets bijna tegen je huis vliegt met al die rook in de lucht?

DE DUITSERS WAREN erg streng over licht dat door je ramen schijnde, want dat kon gezien worden door Engelse vliegtuigen die overvlogen. Het was dus altijd nodig om je gordijnen goed dicht te trekken. Maar er was in elk geval haast nooit electriciteit.
Mamma's naaimachine was het soort waar je met je voeten een groot wiel moest draaien die met een kabel naar boven het naaielement met de naald op en af liet werken. (waar is dat ding gebleven - ik zou graag een foto er van willen hebben)

Pappa was slim - hij zette een fietsdinamotje op dat grote wiel met een lichtje om bij te kunnen lezen, en een draad naar de keuken met een fietslampje, ook een lichtje voor de trap naar boven, en een lichtje voor de kinderkamer.
Als het donker werd haalde hij de kabel van het wiel af en ging zijn boek zitten lezen terwijl hij het wiel draaide met zij voeten... of zij zaten rustig een boek te lezen of zoiets... en om de beurt trappen... Wel goed luisteren voor onraad voor geval hij vlug in zijn hokje moest kruipen.

DE ONDERGRONDSE BEWEGING van Hengelo hadden al een tijdje boven in ons huis gezeten om de bewegingen van de Duitsers te noteren, met de bedoeling om op een dag de Sentrale op te blazen, want de zoeklichten en het luchtafweergeschut die de Duitsers achter de Sentrale hadden opgesteld waren erg lastig voor de vliegtuigen die uit Engeland overvlogen om Duitsland te bombarderen.

En toen op een morgen begonnen ze er mee... in het begin ging alles goed - alle Duitsers binnen de Sentrale werden gevangen genomen ... BEHALVE ... die ene die buiten op de wc zat en toen hard alarm op zijn fluitje blies. (Pappa vertelde dat elke Duitser een voetbal fluitje had voor geval hij hulp nodig had)
Heel gauw vlogen de kogels heen en weer tussen de mannen uit de Sentrale en de Duitse soldate die voor ons huis aan de overkant van de weg in een sloot lagen.

Gelukkig had Pappa kort daarvoor in de achtertuin een schuilkelder gebouwd van strobalen want de diepe kelder binnen was te gevaarlijk om een bomaanval te overleven.
Mamma stuurde Theo en mij naar de schuilkelder en ging zelf de twee kleintjes halen die voor het schuurtje in het zand zaten te spelen - presies in het schietveld van de kogels...

Mamma bleef zo half gebukt staan met de twee kleintjes tegen zich aan gedrukt en beschermde hun met haar liggaam. Ik zie haar nog staan. De kogels floten hun om de oren en sloegen tegen het schuurtje aan en schoten alle ramen aan de straatkant van ons huis met veel lawaai en gekletter stuk.
Theo en ik stonden veilig in de ingang van de schuilkelder en zagen en hoorden het alles.
Wij riepen naar Mamma om te komen maar zij bleef staan en vertelde later dat zij de hele tijd stond te bidden.
Het is duidelijk dat God's Hand haar beschermde tussen al die kogels door en dat wij allemaal veilig waren. Zo heeft Hij ons de hele oorlog door beschermd - en ook daarna.

HET WAS 1943 - Veel Duitsers wisten tegen deze tijd dat zij de oorlog niet meer konden winnen want Amerika kwam er bij. De Duitsers werden bijzonder venijnig tegen ondergrondse bewegingen.
Mamma spaarde uit ons rantsoen een beetje suiker, meel en boter en regelde bij de bakker dat hij een klein koekje voor Pappa's verjaardag op 14 Mei zou bakken.
De dag voor zijn verjaardag gingen wij "de verjaardag koek" halen. Frits in de kinderwagen, Rudi aan het voeteneind met zijn voeten naar buiten bengelend, Theo en ik liepen er naast.
Het was een heel eindje lopen naar de bakkerij in de stad.

Toen wij ongeveer op de helft waren ging opeens het luchtalarm en dan mag je niet meer op straat zijn.
Wat nou? Door naar de bakkerij? Terug naar huis? Mamma wist zich geen raad.
Opeens stond er een man voor ons. Waar hij vandaan kwam mag joost weten, maar hij was er.
"Terug naar huis, mevrouw!". "Niet doorlopen, ga dadelijk terug!". Snel liep hij zelf verder - weg uit de stad.

En zo gingen we heel haastig gauw weer terug naar huis.
De bommen begonnen te vallen en het hele dorpscentrum ging in puin en later hoorden wij dat de bakkerrij een voltreffer had gekregen. Weg verjaardag koek - weg alle mensen in de bakkerij...
Mamma heeft altijd volgehouden dat het een engel zelf was die haar terug stuurde want hij stond plotseling vooor ons - we hadden niemand zien aankomen, er waren geen zijstraatjes en de weg was stil.
Zo waren wij weereens gespaard...

DE SCHOOL WAS MOEILIJK - ik had er niet veel zin in. De eerste dag, nadat Mamma mij naar school had gebracht, ben ik gewoon "ontsnapt" en liep terug naar huis ... en werd natuurlijk dadelijk weer terug gebracht naar juffrouw Schram van de eerste klas.
Maar na een paar maanden besloten de Duitsers dat zij het schoolgebou nodig hadden om als veldhospitaal te gebruiken en commandeerden de hele school op en lasten alle school-aktiviteiten af.
De ouders kwamen bij elkaar en besloten om klassen in privé huizen te laten doorgaan. Onze grote zitkamer was ideaal geschikt, er werden een paar tafels tegen elkaar geschoven en kinderen en juffrouw Schram kwamen elke ochtend bij ons thuis naar school.

Theo was eigenlijk nog niet op school leeftijd maar hij zeurde net zolang tot hij er ook bij mocht zijn.
En toen hij wel de goede leeftijd had was hij een schooljaar voor zijn eigen leeftijdgenoten en bleef gewoon in dezelfde klas als ik en daarom zaten wij altijd in de zelfde klas in de lagere school.

Toen ik naar de hogere school ging hebben ze Theo een jaar achter gehouden - wegens zijn leeftijd - niet omdat hij niet slim genoeg was.

PAPPA HOEFDE voor de eerste paar jaar niet onder te duiken omdat hij in de wapenfabriek werkte en een spesiale vergunning had, waarzonder je opgepikt werd om in Duitsland in de Duitse fabrieken te moeten werken. Toen ze hem toch wilden wegsturen moest hij natuurlijk "verdwijnen".

Hij had het al zien aankomen - weet je nog van de ruimte tussen de kinderkamer en het dak? Daar zat hij altijd als er gevaar was zoals razzias. Dan werd een hele straat afgezet en elk huis doorzocht voor verboden artikelen zoals een radio of koperwerk of joden of iemand die ondergedoken zat maar niet vlug genoeg was weggekropen.

Maar je moest natuurlijk zo af en toe uit je schuilplekje komen. Zo zag Fritsje hem een keer uit zijn "hok" klouteren.
Een beetje later liep Fritsje naar buiten en zag de buurvrouw in haar tuin lopen. Even onschuldig vertelde hij haar dat hij Pappa had gezien. Maar de buurvrouw hoorde iets ritselen in de heg tussen haar huis en het huis van haar buurman (de NSB-er) en begreep dadelijk dat die knaap had gehoord wat Fritsje vertelde.

Zij zei iets van "goed jongetje" en ging weer in huis en liep onmiddelijk door haar voordeur naar ons huis en vertelde wat er gebeurd was. Pappa is toen met haar meegegaan om in hetzelfde soort ruimte te kruipen waar haar zoon ook ondergedoken zat. Binnen een half uur stonden de Duitsers voor de deur met die NSB-er en haalden het huis ondersteboven, maar de vogel was gevlogen...

HITTE WAS EEN PROBLEEM - vooral om eten te koken in de zomer. In de winter ging nog wel want dan was de kachel tenminste een keer per dag aan voor warmte en dan ging eten koken gelijk mee.
Mamma ging vaak met de fiets naar het bos in de buurt om hout te sprokkelen en kwam thuis met een vracht hout aan de fiets vastgemaakt terwijl zij er naast liep te duwen ... of soms opgestapeld op het sleepwagentje, en dan nam zij wel eens een jongetje mee om te helpen...
De Duitsers hielden de wacht dat er niets afgezaagd werd.
Maar na een tijdje was er niet veel meer over om te sprokkelen want iedereen had hout nodig. Met al dat zware gesjouw had Mamma soms erg last van haar breuk...

ER WAS NIET VEEL ETEN in huis. Pappa kon dus niet werken want hij zou opgepikt worden als hij zijn gezicht buiten liet zien, vooral met die NSB-er in de straat.
Opa Kroon kwam een paar keer met zijn fiets van Haarlem naar Hengelo fietsen en hielp met geld waar hij kon. Ik denk Mamma was zijn "speciale" dochter omdat zij alletwee dezelfde ellende hadden beleefd van een echtscheiding.
Opa bracht altijd een hoop eten, en ging vaak alleen "de boer op" zoals hij dat noemde want hij had veel contacten onder de boeren omdat hij altijd op zoek was naar antiek voor zijn winkel.
De moffen (Duitsers) hadden een keer alles bij hem afgestolen - brave kerels met hun geweren tegen een oude man op zijn fiets - Opa was in 1860 geboren en was toen al in de 80.

Mamma begon haar eigen kleren te vermaken naar kinderkleertjes. Toen zij heel wat had kwam Tante Anna en samen gingen zij "de boer op" en ruilde die kleertjes voor een beetje etenswaren zoals boter of brood of koren of groente en zelfs zaad voor groente. Sommige boeren waren schoften die de mensen ontzettend afzetten maar anderen waren erg goed. Zij waren een hele week weg en sliepen bij de boeren in het hooi en kwamen thuis met een hele vracht op en aan hun fietsen.

De boer tegeover ons huis gaf mamma ook elk jaar spesiale toestemming om, als het koren rijp was en afgeseisd en in schoven opgezet werd om te drogen, dat zij de losse aren die gevallen waren mocht oprapen en voor zichzelf gebruiken. Dat heeft veel geholpen om door die moeilijke tijd te komen.

Wat Pappa wel zonder veel risiko kon doen was om achter in de tuin de appelbomen te snoeien, en ook een klein stukje tabak te planten met wat groenten zoals wortelen die je in de grond kon laten staan als de grond in de winter zo hard als een bikkel bevroren was - dan bleven de wortels goed.

Het laatste oorlogsjaar was de winter bijzonder hevig. De appelbomen hadden de vorige zomer uitbundig appels geleverd zoals goudreinetten en zoete appels. Pappa liet niets verloren gaan. Elke appel werd voorzichtig geplukt. Theo en ik mochten, als Pappa er bij was, hoog in de boom klimmen om de bovenste appels te plukken en voorzichtig naar beneden te gooien zodat Pappa het kon vangen.

Theo was eens zo hoog geklommen dat hij niet meer naar beneden durfde en toen moest Pappa er ook in klimmen om hem naar beneden te helpen.
Alle appels gingen in de koude kelder en werden op de planken neergelegd. Elke dag werd elke appel omgedraaid en waar een klein plekje aan begon te komen werd die avond opgegeten. Zo hadden we appels door de hele winter en ook nog voor de eerste paar maanden in 1945.

Die appels hebben ons samen met de kippetjes en dat beetje groente wat hijzelf kon verbouwen als hij zaad kon krijgen, natuurlijk met het eten uit de gaarkeuken, Opa's bezoeken en tochten, en Mamma en Tante Anna's week naar de boeren zonder twijfel aan het leven gehouden, ook al hadden wij als kinderen nog steeds een beetje honger en waren verschrikkelijk mager, maar er waren heel veel mensen die al die zegeningen niet hadden en niets ander konden doen dan te sterven van de honger, vooral in de winter van 1944.
Zó heeft Hy ons gezegend en gespaard om als familie er toch allemaal doorheen te komen.

Nog een kleintje er bij... Mamma had toen zij en Tante Anna bij de boeren langs waren gegaan heel wat wortels gekregen. Rudi vertikte het om zijn gezonde worteltjes te eten - was niet lekker - maar hij kreeg zijn bordje wortels de volgende dag weer op tafel. Tegen de avond heeft hij tog maar zijn bord leeg gegeten....

Maar zo kregen wij ook een heleboel bruine bonen ... heel gezond natuurlijk ... maar vandaag eet ik zelf geen bruine bone meer....

ER ZIJN NOG VEEL MEER herinneringen, maar ik wou dit blad niet te groot maken want dan duurt het te lang om te downloaden. Ga daarom nu eerst terug naar de foto's om dit blad te sluiten, en dan naar Hengelo-2.

De groetjes, en als een familielid er mischien ook iets bij wil schrijven, stuur het dan per e-mail naar jan@janmas.co.za ... De bedoeling is om dit alles nog in Engels en Afrikaans te vertalen want er zijn tegen deze tijd heel wat Mastenbroekjes en ex-Mastenbroekjes die niet meer Hollands verstaan ...

Oja, en als ik er niet meer ben vraag ik aan Jan en Hugo om verder te gaan ... ok?

En dattewe Mastenbroeken zijn dat willen we weten
En daarom komen wij... daarom komen wij...
Overal ... (weet je nog??)

Wie van de Vier Mastenbroek-jongens kan zich herinneren waar en hoe dit prachtige volkslied ontstaan is??
Oja, Frits is er niet meer ... drie dan??

STERKTE!!... of om het in Engels te zeggen... STRONGZ!!